Əli BədəlovStrateji Biznes Funksiyası nə üçün Ciddi Qəbul Edilmir?
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bir çox marketinq mütəxəssislərinin gündəlik üzləşdiyi problemlərdən biri məhz sahibkarın onların fəaliyyətinə qeyri-ciddi yanaşmasıdır. Əlbətdə bunu mütəxəssisə deməsə də, mütəmadi işə müdaxiləsi və ələlxüsus əsassız müdaxiləsi bu mənzərənin yaranmasına gətirib çıxarır. Hələ 2004-cü ildə Set Qodin yazılarının birində bu problem haqqında qeyd etmişdir “Sahibkarlar marketoloqa, müştərilər isə şirkətlərə inanmır”.
Nəzərə alsaq ki, Amerika inkişaf etmiş ölkə olaraq az qala əsrə yaxın marketinq təcrübəsinə malikdir və məşhur amerika müəllifləri bu problem haqqında iyirmi birinci əsrin əvvəlində hələ də yazmağa davam edirlərsə deməli bu “bəladan” Azərbaycan hələ bir çox illər əziyyət çəkəcək.
Nümunə olaraq yaxın qonşumuz olan və kifayət qədər bizdən marketinq sahəsində daha təcrübəli Rusiya bazarını misal göstərmək olar. Rusiya ekspertləri özləri də etiraf edirlər ki, orada Marketinq zəif də olsa 2000-ci ildən inkişaf etməyə başlamışdır və o da əsasən Rusiyada yerləşən xarici şirkətlərdə çalışan yerli mütəxəssilərin hesabına baş verirdi. Qərb təcrübəsindən yararlanmağa çalışırdılar. Buna baxmayaraq eyni inamsızlıq problemi Rusiyada da ekspertləri hələ də narahat edir.
Azərbaycanda isə öz müşahidələrimə görə deyə bilərəm ki, 2006-cı ildən sonra marketinqin bəzi elementlərinin fəal istifadəsi nəzərə çarpmağa başladı. Bu da əsasən kommunikasiya alətləri üzərindən baş verirdi. Şirkətlər tərəfindən araşdırmalara münasibət 2000-ci illərin əvvəllərində zəif idi, bu tendensiya hazırda da kifayət qədər müsbətə doğru dəyişməyib.
Həmin illərdə təhsil sistemində də Marketinq fənni ilə bağlı böyük boşluqlar var idi. İndiyə qədər yadımdadır, bakalavr təhsili alanda bu fənni bizə tədris etmək üçün mühasibat və maliyyə dərsi deyən bir müəlliməyə tapşırmışdılar. Mən bu hal ilə 2015-ci ildə başqa bir universitetdə də rastlaşmışdım, qeyri-profilli bir müəllim bilmədiyi sahədən tələbələrə dərs verirdi. Əminəm ki, bu hal ilə bir çoxları qarşılaşıb.
Yuxarıda qeyd etdiklərimi sadalamaqla bu sahəyə inamsızlığın səbəblərini anlamaq istəyirəm. Bəs inamsızlığın səbəbləri nələr ola bilər? Vacib hesab etdiyim 4 səbəbi diqqətinizə çatdırmaq istərdim:
MƏLUMATSIZLIQ
– İşlədiyim bir çox şirkətlərdə bu səbəblə qarşılaşmışam və təəsüfki hələ də qarşılaşıram. Dünyada innovasiyanın, rəqəmsallaşmanın tüğyan etdiyi bir vaxtda bəzi sahibkarların biznesin beyni hesab edilən marketinq ilə bağlı bilikləri çox zəifdir. Perspektivi düşünməyə zaman tapmayan sahibkarlar bugün ilə yaşamağa davam edirlər, bəzilər əldə etdikləri ilə kifayətlənib yeniliklərdən çəkinirlər. Marketinqə satış, reklam, dizayn deyənlər də olur.
HƏDƏFSİZLİK
– Son illərin qabarıq səbəblərindən biridir. Marketoloq olaraq biz sahibkarın biznes baxışını anlamalıyıq. Aydın məsələdir ki, biznesin əsas məqsədi pul qazanmaqdır. Lakin sahibkar bazar xadimi adlandırdığımız marketoloq ilə öz biznes baxışını bölüşməlidir, ona şirkətin hansı həcmdə böyümək niyyətinin olmasını, hədəflədiyi coğrafiyanı, investisiyaya və innovasiyaya münasibətini hiss etdirməlidir. Əbəs yerə demirlər ki, biznes qaydaları müharibə qaydalarından yaranıb. Ordu komandanı fəth etmək istədiyi yüksəkliyi öz generallarına bildirməlidir. Azərbaycanda isə çox az sayda sahibkar var ki, orduya hədəfi göstərə bilir.
PEŞƏKAR ÇATIŞMAMAZLIĞI
– Bəli, düşünürəm ki, məhz əsas səbəblərdən biri də peşəkar çatışmamazlığıdır. Bilik və təcrübə çatışmamazlığı bu problemi yaradan amillərdəndir. Təcrübə toplayan mütəxəssislər müasir dövrün biliklərini əldə etməyə zaman tapmayanda öz mülahizələri və nəzəri bilikləri ilə sahibkarı razı salmağa çalışırlar. Bir çoxumuz yalnız yerli təcrübə əldə etməyə gücümüz çatır, qərb təcrübəsi olanlar isə əksər hallarda ölkəyə qayıtmır. Təcrübəsi olmayan bəzi “mütəxəssislər” isə yarı ingilis, yarı rus terminləri ilə gözəl nitq qurub insanların diqqətini qazanmaq uğrunda mübarizə aparırlar. Pullar xərclənir, qısa vadədə pozitiv dinamika yaranır, sonra yox olur. Gözəl xəyallar bir anda köpük kimi göz önündən itir. Sahibkarın marketinq addımlarına cəsarəti azalır.
EQO və ya EQOİZM
– İnsan münasibətlərində çox vaxt işin xeyirinə işləməyən bu məfhum “mən düşkünlüyü” adlanır. Digərlərin biliyini, təcrübəsini, tövsiyyəsini qəbul etməyə imkan verməyən eqoizmin həddini nizamlaya bilmədikdə bu məfhum sonda elə səni özünlə tək qoyur. Bunun qarşısı zamanında alınmadıqda və bəzən də “peşəkarlar” eqoistə az qala sitayiş edəndə biznes bütövlükdə onun oyuncağına çevrilir.
İnanıram ki, yazını oxuyanlar sırasında bu səbəblər ilə razılaşmayanlar da olacaq. Ola bilər müşahidələr mənə məxsus olduğu üçün fikirlər subyektivdir. Belə olduğu təqdirdə yazının başlığına qayıdaraq sualıma cavabı Sizdən almaq istərdim – Marketinq bir strateji biznes funksiyası olaraq nə üçün ölkəmizdə ciddi qəbul edilmir?